•
پدافند غیرعامل؛ کلید تاب?آوری ملیفهرست عناوین مطلب [نمایش]
پدافند غیرعامل چگونه به تاب?آوری ارکان مختلف جامعه منجر می‌شود؟
مقاله علمی?پژوهشی با مطالعه? موردی سازمان بهزیستی
نویسنده: دکتر جواد طلسچی یکتا؛ بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران و سردبیر پایگاه خبری مددکارنیوز
چکیده
پدافند غیرعامل (PD) در جمهوری اسلامی ایران به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که بدون توسل به سلاح، آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها، جوامع و نظام حکمرانی را در برابر تهدیدات طبیعی و انسان‌ساخت کاهش می‌دهد. هدف این پژوهش تبیین سازوکارهایی است که از طریق آن‌ها پدافند غیرعامل تاب?آوری (Resilience) ارکان فیزیکی، نهادی، اقتصادی و اجتماعی کشور را ارتقاء می‌دهد و تشریح شکاف‌های اجرایی در سازمان بهزیستی به عنوان یک دستگاه خدمات عمومی حساس. روش تحقیق مبتنی بر مرور اسنادی، تحلیل مضمون بیش از 3759 مقاله داخلی در حوزه PD، بررسی قانون «نظام جامع عملیاتی پدافند غیرعامل کشور» مصوب 1402، و مطالعه? موردی حمله هوایی رژیم صهیونیستی به اداره بهزیستی قصر شیرین در فروردین 1404 است. نتایج نشان می‌دهد که کارکردهای چهارگانه? کاهش ریسک، افزونگی (Redundancy)، تداوم کارکرد (Continuity) و یادگیری تطبیقی (Adaptive Learning) در PD، به‌طور مستقیم شاخص‌های تاب‌آوری را در سطح کالبدی، اقتصادی، نهادی و اجتماعی بهبود می‌بخشند. با این حال، در سازمان بهزیستی رویکردی نمادین بر برنامه‌های راهبردی غلبه داشته و چرخه? آموزش، تمرین و پایش متوقف مانده است. پژوهش در پایان، نقشه راه احیای PD را در سه افق کوتاه، میان و بلندمدت ارائه می‌کند.
واژگان کلیدی: پدافند غیرعامل، تاب?آوری، سازمان بهزیستی، مدیریت بحران، حمله قصر?شیرین، قانون جامع PD، افزونگی راهبردی.
مقدمه
رخدادهای سال‌های اخیر––از حملات سایبری تا تجاوز هوایی فراملی––نشان داده است که مفهوم «امنیت ملی» بدون مؤلفه? تاب?آوریِ همه‌جانبه قابل تحقق نیست. PD در ادبیات نظامی و شهری ایران پس از تصویب قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل (1402) به منزله? «خط مقدم نامرئی» شناخته می‌شود؛ خطی که هدفش نه غلبه بر تهدید، بلکه کاستن از پیامدهای آن است. پژوهش‌ها در حوزه شهرهای بزرگ ایران نیز بر هم‌پوشانی PD و تاب?آوری در شش بعد کالبدی، زیست?محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نهادی تأکید دارند. sharghdaily.comjhgr.ut.ac.ir
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مطالعات جهانی (UNDRR, 2023) PD را بخشی از چرخه «کاهش خطر بلایا» می‌داند. در ایران، بیش از 3759 مقاله داخلی مرتبط با PD––عمدتاً در مدیریت بحران––منتشر شده و رویکردهای تحلیل شبکه‌ای (Fuzzy?DEMATEL) برای شناسایی مؤلفه‌های تاب?آوری رواج یافته است. civilica.comjhgr.ut.ac.ir
نقش PD در سطح کلان، «بازدارندگی غیرمستقیم» و «پایداری خدمات حیاتی» است؛ مفهومی که ستاد کل نیروهای مسلح آن را عامل افزایش «قدرت ملی» می‌داند. wanaen.com