تاب‌آوری سازمانی و مدیریت استرس در شرایط جنگ

کاری از دکتر جواد طلسچی یکتا: بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران

مقدمه: چالش‌های بی‌سابقه و ضرورت تاب‌آوری در دوران جنگ

در دنیای امروز که با تغییرات مداوم و اختلالات ناگهانی روبرو است، توانایی سازمان‌ها برای انطباق و بقا بیش از پیش اهمیت یافته است. در این میان، شرایط جنگی به عنوان یکی از شدیدترین و پیچیده‌ترین بحران‌های اجتماعی، ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها و سازمان‌ها را به شکلی عمیق و گسترده تحت تأثیر قرار می‌دهد.1 در چنین محیطی، مفاهیم تاب‌آوری سازمانی و مدیریت استرس از اهمیت حیاتی برخوردار می‌شوند.

تاب‌آوری سازمانی (Organizational Resilience) به توانایی سازمان‌ها برای پیش‌بینی، آمادگی، پاسخ‌گویی و انطباق با تغییرات مستمر محیط اشاره دارد.3 این قابلیت، ظرفیت سازمان را برای سازگاری با مشکلات و بهره‌برداری از فرصت‌های ایجاد شده در محیط متغیر در بر می‌گیرد.3 در واقع، تاب‌آوری سازمانی به برنامه و عملکرد یک سازمان در مواجهه با یک موقعیت خاص و یک بحران غیرقابل پیش‌بینی اطلاق می‌شود.4 این مفهوم تنها به معنای “بازگشت به حالت عادی” پس از یک اختلال نیست، بلکه شامل ظرفیت “جهش رو به جلو” (bounce forward) برای رشد و شکوفایی در آینده نیز می‌شود.6 این دگرگونی در درک تاب‌آوری، از رویکردی صرفاً دفاعی و واکنشی به سمت دیدگاهی پیشرو، انطباقی و فرصت‌محور حرکت کرده است. در شرایط جنگی، این تغییر دیدگاه به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا به جای صرفاً هدف‌گذاری برای بقا، به دنبال ایجاد قابلیت‌هایی باشند که به آن‌ها اجازه می‌دهد از بحران‌ها درس بگیرند، نوآوری کنند و حتی در شرایط دشوار مزیت رقابتی کسب کنند.

در کنار تاب‌آوری سازمانی، مدیریت استرس (Stress Management) مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و استراتژی‌ها را شامل می‌شود که هدف آن‌ها کنترل سطوح استرس، بهبود واکنش به موقعیت‌های تنش‌زا و افزایش تاب‌آوری فردی است.10 در سطح سازمانی، مدیریت استرس به معنای طراحی ساختارهایی برای کاهش اثرات منفی استرس بر کارکنان است.12 در دوران جنگ، استرس و اضطراب به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد و تأثیرات منفی بر سلامت روان و فیزیکی افراد دارد.1 از این رو، آشنایی با روش‌های مدیریت استرس در این شرایط برای محافظت از سلامت روانی و جسمانی و مقاومت در برابر فشارهای ناشی از جنگ ضروری است.1

نکته حائز اهمیت این است که تاب‌آوری سازمانی یک پدیده ایزوله نیست، بلکه عمیقاً به سلامت روان و تاب‌آوری کارکنان و همچنین به شبکه‌های حمایتی در جامعه گسترده‌تر وابسته است. منابع متعدد به تاب‌آوری فردی 15 و حتی تاب‌آوری اجتماعی 2 اشاره می‌کنند. ارتباطات قوی و حمایت اجتماعی به عنوان عوامل محافظ در برابر استرس و تقویت‌کننده تاب‌آوری فردی ذکر شده‌اند.1 همچنین، تاب‌آوری یک سازمان با تاب‌آوری سایر سازمان‌ها، صنایع، جوامع و حتی کشورها در هم تنیده است.9 در شرایط جنگی، این وابستگی تشدید می‌شود؛ یک سازمان نمی‌تواند بدون توجه به سلامت روانی و اجتماعی کارکنان خود و جوامعی که در آن فعالیت می‌کند، تاب‌آور باشد. این امر نیاز به رویکردی جامع و چند سطحی را برجسته می‌کند که در ادامه این گزارش به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.